فرهنگ پوشاك اقوام ایرانی، بخش ششم
سمفونی تزئینات در لباس های ترکمن!
زارا: وجود رنگ های شاد، استفاده از زیورآلات، اهمیت استفاده از کلاه، به کارگیری تزئینات ویژه همچون سوزن دوزی و... همچون خاصیت های لباس های محلی است که هر بیننده ای از دیدن آنها به وجد می آید. لباس هایی که می توانند نشان دهنده خاصیت های خاص هر نقطه از ایرانِ فرهنگی همچون اقوام ترکمن باشند.
به گزارش زارا به نقل از ایسنا، یکی از پر تنوع ترین نوع لباس های محلی بدون شک لباس ترکمن ها است. موضوعی که حتی با یک نگاه گذرا به اسامی این لباس ها و انواع متفاوت آن در طوایف مختلف ترکمن هم مشخص می شود.
گستره زندگی ترکمن ها از استان گلستان تا بخشهایی از خراسان بزرگ کشیده شده است. موضوعی که خود نیز عاملی شده است تا پوشش طوایف مختلف آنها با وجود اشتراکاتی که دارد، تفاوت هایی نیز داشته باشد. قسمتی از این تفاوت وابسته به فرهنگ منطقه سکونت و بخش دیگر وابسته به آب و هوا و جغرافیای محلی بوده است که یا به صورت یکجانشنین در آن سکونت داشتند و یا در زندگی کوچ نشینی آنرا انتخاب نموده بودند.
با این وجود آن چه که در سالهای اخیر بالاتر از گذشته به چشم می آید، استفاده کمتر از لباس های محلی است تا جایی که پوشیدن این نوع لباس را محدود به مناسبت های خاص کرده است. روندی که بیم آن می رود در صورتیکه آنرا جدی نگیریم سبب فراموشی بیشتر لباس های محلی هر منطقه فرهنگی کشور شود.
به همین دلیل ایسنا در ششمین شماره از پرونده ای با عنوان «فرهنگ پوشاک اقوام ایرانی» به معرفی لباس های محلی ترکمن ها پرداخته است که در ادامه می خوانید.
بیشتر بخوانید:
b>این لباس ها سخن می گویند!
لباس هایی که فریاد «شادی» سر می دهند!
لباس های زنانه ترکمن
لباس های زنانه ترکمن را می توان از متنوع ترین لباس های محلی ایران دانست. این لباس ها هرچند از نظر برش ساده هستند، اما به سبب سایر تزئینات همچون دوخت هایی که با عنوان «سوزن دوزی» شناخته می شوند، بسیار چشم گیر هستند.
کلاه، پیراهنی بلند، شلوار، قبا، روسری، جوراب و کفش بخش های اصلی یک لباس زنانه ترکمنی را تشکیل می دهد.
پیراهنی که زنان ترکمن به تن می کنند «کؤینک » نام دارد. جنس این لباس در گذشته از ابریشم بود اما امروزه در تولید آن از سایر الیاف نیز استفاده می شود. این پیراهن که الگوی دوخت ساده ای دارد، بطور معمول به رنگ قرمز است و به این علت در گویش محلی با عنوان «قیرمیز کؤینک» شناخته می شود. البته می توان این پیراهن را در رنگ های بنفش و زرشکی نیز پیدا کرد. این نوع پیراهن آستین فراخی دارد که هرچه به سمت مچ دست می رود، تنگ تر می شود. یقه آن گرد است و دامن پیراهن نیز هرچه از زیر بغل به سمت پایین می آید به تدریج گشادتر می شود. در این پیراهن از نوارهای پارچه ای باریک برای تحکیم دوخت استفاده می شود.
زنان ترکمن روی پیراهن خود «چابیت » می پوشند که در حقیقت نوعی قبا از جنس مخمل و یا ابریشم است. «چابیت » یقه ساده ای دارد و بلندی قد آن به شکلی است که تا بالای ساق پا قرار می گیرد. آستین های این قبا هرچه از زیر بغل به سمت مچ دست می آید، باریک تر می شود. همین طور از کمر به پایین نیز کمی گشادتر می شود و در دو پهلوی آن دو چاک نیز وجود دارد. «چابیت » بطور معمول دارای تزئینات رودوزی و نقش بندی است. «چابیت» برای نوعروسان نیز پر از سوزن دوزی و آویزه هایی از سکه و پولک های نقره است.
شلوار زنان ترکمن «بالاق » نام دارد. این شلوار نسبت به سایر شلوارهای سنتی زنانه در ایران گشادتر است. دم پای دو ساق آن تنگ است و بطور معمول تزئینات سوزن دوزی دارد. بالا تنه شلوار را بطور معمول از جنس کرباس و به رنگ سفید انتخاب می کنند.
«بؤروک » یا عرقچین بخش دیگری از پوشش دختران ترکمن است؛ کلاهی گرد و بدون برجستگی و با تزئیناتی ازجمله پولک که وقتی آنرا روی سر می گذاشتند از روسری استفاده نمی کردند. در صورتیکه دختر ازدواج می کرد باید از «توپبی» استفاده می کرد. «توپبی» نوعی پیشانی بند به رنگ قرمز است. سربند زن متأهل، پیشانی بندی با نقش نارنج و ترنج است. روی این پیشانی بند، بنا به محل استفاده آن زیورهای نقره ای و زری فراوانی پوشیده می شود و در جشن های عروسی، نیم تاجی مزین به جواهر روی آن نصب می شود. این سربند مخصوص عروسی در گویش یموت ها با عناوین «هاساوا»، «خاوه» و یا «آلین دانگی» شناخته می شود.
کلاه و سربند در بین ترکمن ها اهمیت ویژه ای دارد به گونه ای که هم معرفِ طایفه است و هم موقعیت زنان ازدواج کرده یا دختران را مشخص می کند. زنان طایفه های تکه، نخورلی و ساریق کلاه هایی به صورت مخروطیِ ناقص که از نی و چوب جارو و... ایجاد می شود بر سر می گذازند.
بطور معمول روی کلاه را با روسری می پوشانند و در بالای آن دستمال بزرگی از حریر و یا نخ به نام «قین قاج» می اندازند که یک بخش آن پشت سر افتاده و با بخش دیگر دهان را می پوشانند که به آن «یاشماق» می گویند. در بین یموت ها، زنان پارچه پیشانی بندی که «آلاندانگی» نام دارد به دور سر بر روی یک روسری نقش دار می بندند و گره می زنند. درمیان گوکلان ها بانوانی که پا به سن می گذارند از کلاه کم ارتفاعی به رنگ سیاه استفاده می نمایند که نشان دهنده تجربه دار بودن آنهاست و وقتی زنی نوه اش ازدواج می کند، این پیشانی بند به رنگ سفید که نشانه احترام و بزرگی است در می آید.
در بین تعدادی از طوایف همچون یموت ها، زنان روسری هایی به نام «چأشو» سر می کنند که عموماً به صورت مربع و از جنس ابریشمی است. روسری های ترکمن دو نوع است؛ یکی نسبتاً ضخیم با سوزن دوزی مفصل که به آن «کورته» می گویند و دیگری بافته ای از ابریشم نازک که «قینگاچ» نام دارد. امروزه، زنان ترکمن از روسری های معروف به نام چارقد که دارای ریش پشمی است استفاده می نمایند. «یالیق» هم روسری نازک تری است که در داخل خانه و در عروسی ها سر می کنند. البته روسری هایی با نقوش مخصوص ترکمن ها به سبب زیبایی و جذابیت اینروزها در بیشتر فروشگاه های کشور یافت می شود و تنها محدود به همین منطقه نمانده است.
«آیاق قاب» یا «کُویش» کفش زنان ترکمن است که از جنس چرم خام و با تزینات مختصر ایجاد می شود.
زیورآلات بخش جدایی ناپذیری از زنان ترکمن است که می توان آنرا قسمتی از پوشش آنها دانست. «بیله زیک» نوعی دستبند دوقلو و مخصوص زنان طایفه تکه است. مجموعه طلاکاری با نگین های قرمز از جنس عقیق به ارتفاع ۱۵ سانتی متر که دور مچ را می پوشاند اما دو سر آن در بخش عمودی به هم نمی رسند.
«گُل یافا» یا گُل یقه زیورآلات دیگر زنان ترکمن است. بخش اصلی آن برای زینت زیر گلو و اتصال دو حلقه یقه پیراهن به کار می رود. بخش های متصل به آنکه افشان هستند نیز هنگام راه رفتن صدایی خاطره انگیر تولید می کنند. این وسیله تزئینی مخصوص زنان طایفه تکه است؛ مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های آبی و قرمز و با زنگوله هایی از جنس نقره.
«سام سوله» نیز وسیله ای تزئینی برای کلاه دختران است. این وسیله از طلا یا نقره با نگین های قرمز ایجاد می شود و در آخر آن آویزه هایی وجود دارد که هنگام بازی کردن یا راه رفتن ایجاد آهنگ می کند. «ساچ لیق» نیز وسیله ای است تزئینی با آویزه هایی چسبیده به هم برای تزئین موهای بافته شده دختران که بطور معمول از جنس طلا و دارای نگین های قرمز است.
لباس های مردانه ترکمن
ردایی بلند و ابریشمی که تا زیر زانو می رسد لباس اصلی مردان ترکمن است که با عنوان «دون » شناخته می شود. دون بنا به رنگ و نوع بافت دو نوع دارد؛ اگر از ابریشم بطورکامل قرمز رنگ دوخته شود به آن «قیزیل دون » یا «قیرمیز دون » و اگر از ابریشمی دوخته شود که رنگ آن متمایل به زرد بوده و بافت پارچه آن یکنواخت نباشد و در حقیقت رنگارنگ و راه راه باشد به آن «قارما دون » می گویند. بطور معمول کمر «دون» را با یک شال می بندند. همین طور بر حاشیه دون، نوارهایی سوزن دوزی وجود دارد که به صورتی تزئین این بخش از لباس است.
مردان ترکمن در فصول سرد سال از «ایچمک» یا پوستین استفاده می نمایند. قسمت جلوی آن دکمه یا قلاب ندارد و برای بستن جلوی آن از «قوشاق» یعنی دستاری که به دور کمر می پیچند استفاده می نمایند. این لباس آستین بلندی دارد که از شانه به سمت مچ دست باریک می شود. ایچمک بنا به نوع پوستی که از آن تهیه می شود، انواع مختلفی دارد. بهترین نوع پوستین «باغانا ایچمک» نام دارد که از پوست بره یک ماهه تهیه و دباغی می شود. برای تهیه نوع دیگر پوستین از پوست بَرّه پنج یا شش ماهه استفاده می شود که با انواع مواد طبیعی به رنگ زرد درآورده می شود و به آنرا «سیلکمه ایچمک» می گویند. مردان ترکمن برای زمان کار و فعالیت نیز از «ایش ایچمک» که از پوست گوسفند تهیه شده استفاده می نمایند.
مانند لباس زنان ترکمن، کوینک و قبا هم با تفاوت هایی نسبت به نوع زنانه، قسمتی از پوشش مردان است. شلوار مردان ترکمن نیز «بالاق» نام دارد که تنبانی گشاد است. برای دوخت بالاق در مردان مسن از پارچه های سفید و برای جوان ترها از پارچه های سبز و نیلی استفاده می شود.
جولبار، دیگر پوشاک شلواری است که مردان کهنسال در ایام جشن و از بالای تنبان می پوشیدند.
«یاپینجا» نیز پوششی است از جنس نمد و بدون آستین، مخصوص چوپان ها که در زمستان بر دوش می اندازند و در تابستان به عنوان سایه بان از آن استفاده می نمایند.
کلاه یا سرپوش در پوشش مردان ترکمن نیز جایگاه ویژه ای دارد. «تلپک » کلاهی از پوست گوسفند است که انواع گوناگونی همچون «دوومه تلپک »، «بوخار تلپک» که نیم گرد و دارای پشم های بلند، مشکی و پیچ درپیچ است و «شیپیرما تلپک » که کلاهی نه چندان بلند بوده و اغلب آنرا با پارچه قرمز رنگ می پوشانند و نوارهایی به صورت (+) برای تزیین روی آن می دوزند، دارد. هر دو نوع کلاه آستردار، پنبه دوزی شده و لفاف دار است. این کلاه بر روی «بوروک» یا عرقچین استفاده می شود.
اصلی ترین پاپوش مردان ترکمن، چکمه های بلند چرمی با نوک برگردان بود. «چاریق» نیز دیگر پاپوش مردان ترکمن است که چوپانان آنرا از پوست گاو تهیه می کردند که کفشی نرم و مخصوص استفاده در صحرا و خاک نرم است.
منبع: zarakala.ir
این مطلب زارا را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط زارا
نظرات بینندگان در مورد این مطلب