فرهنگ و هنر چه زمانی به ترویج خشونت دامن می زنند؟
زارا: افزایش خشم و ایجاد نزاع های جمعی برایندی از عوامل مختلف است و عموما فرهنگسازی با ابزارهای مختلف هنری را راهی برای جلوگیری از این چالش معرفی می کنند؛ ابزاری نرم که البته اینروزها اگر به میزان خشونت افراد اضافه نکرده باشد، باری هم از آن کم نکرده است!
به گزارش زارا به نقل از ایسنا، مدتی قبل آمار تکان دهنده ای از تعداد آنهایی که بواسطه نزاع و درگیری پایشان به پزشکی قانونی رسیده است، منتشر گردید. آماری که نشان می داد سال قبل حدود ۵۶۰ هزار نفر و در ۶ ماه نخست امسال نیز حدود ۳۲۳ هزار نفر به سبب ناتوانی در مهار خشم به دلیلهای مختلف و حتی ساده ای همچون جای پارک خودرو، بوق زدن، رعایت نکردن نوبت در صف و... درگیر نزاع شده اند.
در این بین هرچند نمی توان از عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... چشم پوشی کرد اما هنر به عنوان آن چه که تحت عنوان مجموعه آثار لطیف و اثرگذار بر روح و روان آدمی می شناسیم، می تواند در کنار فرهنگ، نقش به سزایی در پایین آوردن آمار خشونت و نزاع داشته باشد؛ موضوعی که البته در مدت اخیر تا حد زیادی بجای تاثیرگذاری مثبت موجب فرهنگسازی ناصحیح شده است.
ابزار فرهنگ بر ضد خودش تبدیل می شود؟
باوجود این که فرهنگ و هنر را می توان در بخش های مختلفی همچون در کتاب، موسیقی، تئاتر، شعر، نقاشی و... تعریف کرد، اما آن چه که بالاتر از هر چیز و با ضرب آهنگ تندتری توان اثرگذاری بر افراد را دارد فیلم ها و سریال ها هستند. از مدت ها قبل سینما و طی حدود ۱۵ سال قبل شبکه نمایش خانگی به عنوان دو بازوی مهم در فرهنگ سازی، اثرگذاری مثبت خودرا نشان داده اند؛ البته روندی پر فراز و نشیب که مدتی است بواسطه افزایش دُز خشونت در آثار، نوک پیکان انتقادات به سوی آن گرفته شده است.
هرچند این انتقادات کمتر متوجه فیلم های سینمایی است، اما چاشنی خشونت، دعوا، درگیری و... در تولیدات شبکه نمایش خانگی آنچنان از دست نویسنده و کارگردان در رفته است که چرت نیست اگر بگوییم گاهی یک اثر فرهنگی را به ضدِ خود تبدیل می کنند. همین امسال ۴ سریال «گردن زنی»، «بازنده»، «غربت» و «داریوش» درحالی از پلت فرم های مختلف پخش شدند که خشونت هسته اصلی شکلگیری داستان بود و نمی توان انکار کرد که این روند حتی اگر منجر به بروز خشم فیزیکی نشود، اما در ناخودآگاه افراد اثر گذاشته و می تواند به رشد خشمی که به سبب مسائل مختلف در وجود افراد شکل گرفته است کمک نماید و این درحالی است که باید بتوانیم با ابزار لطیف هنر کاری برای فرهنگسازیِ کنترل خشم و افزایش تاب آوری اجتماعی انجام دهیم.
یک تلنگر و فوران خشم
در این زمینه محمد رحیمی _ جامعه شناس و استاد دانشگاه _ با تأکید بر نقش هنر بر جلوگیری از گسترش خشونت در جامعه در عین حال عوامل بسیاری را در افزایش آمار نزاع و خشونت در جامعه ایران موثر می داند و می گوید: بدین سبب نمی توان مسأله را به سبب های محدودی تقلیل داد، اما آن چه که باید در وهله نخست به عنوان یک واقعیت اجتماعی بپذیریم این است که جامعه ایران در دهه های اخیر جامعه خشنی شده و تاب آوری اجتماعی آن به شدت پایین آمده است؛ بطوریکه با کوچکترین تلنگری افراد از کوره در می روند و دست به رفتارهای پرخطر می زنند که تبعات جبران ناپذیر فردی و اجتماعی بدنبال دارد. اگر بخواهیم به سبب های عمده این مسأله اشاره نماییم باید بگویم نابسامانی وضعیت اقتصادی جامعه و ناامیدی از تغییرات و بهتر شدن وضع موجود، جامعه را به شدت سردرگم و درگیر بحران های روانی و اجتماعی کرده و قدرت تصمیم گیری درست و مدیریت رفتارها و احساسات را از آنها گرفته است.
او ادامه می دهد: در وضعیتی که افراد دائم با نوسات اقتصادی و خبرهای تلخ و ناگوار و استرس و اظطراب زندگی روزمره خودرا می گذرانند، زمانی که با یک وضعیت آزار دهنده همچون ترافیک، بوق های مکرر، جای پارک خودرو، تصادفات، مشاجرات خیابانی و... مواجه می شوند کنترل روی رفتار خودرا از دست می دهند و به صورتی دنبال خالی کردن فشارهای روانی و نیازهای سرکوب شده خود هستند.
افراد چگونه خشونت را می آموزند؟
این جامعه شناس فرسایش سرمایه اجتماعی و فرهنگی را نیز عامل مهمی در افرایش آمار نزاع و درگیری های خیابانی می داند و می گوید: در دهه های اخیر سرمایه اجتماعی و فرهنگی جامعه به شدت کم شده است و این روند تأثیرات خودرا روی رفتارهای شهروندان جامعه ایران گذاشته است. بی شک تربیت خانوادگی نیز یکی از مؤلفه های مهم در افزایش آمار نزاع های خیابانی در جامعه ایران است. خشونت و پرخاشگری در بستر نهاد خانواده یاد گرفته می شود و خانواده در پرورش فرزندان بهنجار یا نابهنجار نقش انکار ناپذیری دارد. چنانچه نگاهی به پرونده های نزاع های خیابانی بیندازیم متوجه می شویم که بیشتر این افراد در خانواده های لطمه خیز پرورش یافته اند. به تعبیر آلبرت بندورا در نظریه یادگری اجتماعی، خشونت و پرخاشگری نتیجه پروسه یادگیری است که افراد در موقعیت های اجتماعی، اغلب تنها بوسیله مشاهده رفتار دیگران آنرا می آموزند.
دعوا برای دیده شدن و قدرت نمایی
وی در پاسخ به این پرسش که سهم قدرت نمایی و میل به دیده شدن در ایجاد دعواها چقدر است؟، توضیح می دهد: قسمتی از نزاع ها را می توان ناشی از خرده فرهنگ بزهکاری گروهایی از جوانان دانست که میل به دیده شدن و برجسته شدن دارند. جوانانی که نزاع های خیابانی را عرصه ای برای فخرفروشی خود می دانند و وایرال شدن نزاع های خودرا نشانه ای از قدرت و محبوبیت خود تصور می کنند. زمانی که نوجوانان و جوانان عضو گروهای اجتماعی کَجرو می شوند، با حرص و ولع بدنبال ستاره شدن می روند و دوست دارند مورد توجه بزرگ و کوچک قرار گیرند. در حقیقت با نزاع، درگیری و تعریف داستان درگیری خود و برجسته کردن آن، به صورتی برای خود کسب منزلت می کنند. این کنش، تلاشی است برای جبران حقارت ها، احساس ضعف ها و کمبودها و خودکم بینی هایی که در زندگی روزمره تجربه کرده اند.
«امید» آبی بر آتشِ خشم و نزاع
رحیمی بازگرداندن امید به جامعه را یکی از راه های حرکت به سوی کاهش آمار نزاع می داند و می گوید: جوانان زمانی که به آینده و تغییرات آن خوش بین باشند، رفتارهای بهنجار و در صورت ناامیدی از آینده و احساس یأس و استیصال، رفتارهای نابهنجار و پرخطر خواهند داشت. جهت کاهش آمار نزاع، ابتدا در سطح کلان، حاکمیت نیازمند بازنگری در سیاستگذاری های خود و توجه بیش تر به نیازهای جوانان است. نیازهای سرکوب شده، آتش زیر خاکستر هستند و با کوچکترین تلنگری به بحران بزرگ تبدیل می شوند. به همین دلیل ابتدا باید حاکمیت نسبت به نیازهای جامعه بی تفاوت نباشد و برای بهبود وضعیت شهروندان به خصوص در عرصه های رفاهی و معیشتی اقدامات کارایی انجام دهد. از طرف دیگر در سطح خرد، خانواده به عنوان نهادی که با وجود بحران های زیادی که تجربه کرده هنوز هم پابرجا است و کارکرد خودرا انجام می دهد، با آموزش مهارت های اجتماعی اساسی همچون کنترل خشم و مهارت حل مسأله می تواند در مدیریت احساسات و رفتارهای خود لطمه رسان و ضد اجتماعی نقش مؤثری داشته باشد.
اهمیت پررنگ کردن مصرف فرهنگی خانوار
او درباب تاثیر ابزار فرهنگ و هنر همچون شبکه نمایش خانگی و سینما بر کاهش آمار نزاع و خشونت، بیان می کند: هر چقدر جامعه به سوی هنر سوق داشته باشد و به اصطلاح هنر در جامعه باارزش باشد، روحیات و عواطف آن جامعه، لطیف و هر چقدر جامعه از هنر فاصله بگیرد، روحیات شهروندان آن جامعه، خشن و تاب آوری اجتماعی آن کمتر خواهد شد. بی شک رسانه یکی از مهم ترین ابزارهای فرهنگ سازی است و در صورتیکه کارکرد اجتماعی خودرا به درستی انجام دهد؛ یعنی نقش خودرا در آموزش رفتارهای بهنجار، شناخت رفتارهای پرخطر، مدیریت عواطف و احساسات و... به درستی انجام دهد، می تواند در پایین آوردن آمار نزاع و رفتارهای وندالیستی (خرابکارانه) نقش برجسته ای داشته باشد. به اعتقاد بنده به جهت اینکه بتوانیم شهروند قانون مدار و انسان توسعه یافته پرورش دهیم، بایستی مصرف فرهنگی خانواده ها را تقویت نماییم. زمانی که در سبد فرهنگی خانواده ها موسیقی و تئاتر فاخر، سینما، هنرهای تجسمی، کتاب و... جای داشته باشد، رفتارهای مدنی در آن جامعه نمود بیشتری خواهد داشت.
شبکه نمایش خانگی چه زمانی به پرخاشگری دامن می زند؟
این جامعه شناس با اعلان اینکه در مدت اخیر شبکه نمایش خانگی به توجه زیاد به خشونت و دعوا در قصه ها متهم است؛ این مساله را در نقطه مقابل وظایف فرهنگ و هنر برای جلوگیری از ترویج خشونت می داند و می گوید: در صورتیکه کارکردهای منفی شبکه نمایش خانگی بیش از کارکردهای مثبت آن باشد یعنی بجای فرهنگ سازی و تقویت رفتارهای بهنجار در راستای آموزش رفتارهای نابهنجار و ضد اجتماعی حرکت نماید و محتوای تولیدی آن مبتذل و سخیف باشد، به خشونت و پرخاشگری دامن خواهد زد. زمانی که محتوای شبکه نمایش خانگی مملو از الفاظ رکیک و دیالوگ های خارج از عرف و اخلاق و پر از صحنه های مربوط به قانون گریزی، فساد و رانت و اختلاس و... است، نمی توان گفت بر افزایش بروز خشم و نزاع اثر ندارد.
نقش اخبار بر پرخاشگری پنهان و آشکار
او به تاثیر اخبار بر بروز خشم و درگیری نیز اشاره می کند و ادامه می دهد: زمانی که روزانه با انواع اخبار مربوط به افزایش قیمت سکه و طلا، افزایش قیمت ارز و گران شدن ساده ترین اقلام زندگی روزمره مواجه می شویم، همه این ها مردم را کلافه و سردرگم می کند و در نتیجه زمینه بروز پرخاشگری را به گونه های مختلفی همچون رفتارهای خرابکارانه و درگیری های فیزیکی و کلامی که گونه های مستقیم پرخاشگری هستند و همین طور افزایش افسردگی، یأس و دل زدگی، انحراف های اجتماعی، فرار از خانه، اعتیاد و... که نمودهایی از پرخاشگری پنهان هستند، فراهم می آورد.
پای بازِ سنت ها در نزاع های گروهی
این استاد دانشگاه درباره ی تاثیر قومیت ها بر ایجاد نزاع جمعی نیز می گوید: جامعه شناسان نقش ساختارهای اجتماعی و فرهنگی را در بروز کج روی اجتماعی با اهمیت دانسته اند. ساختار اجتماعی حاکم بر جامعه نقش برجسته ی در گرایش به خشونت و پرخاشگری دارد. هنوز در بعضی از مناطق کشور ساختار حاکم، ساختاری سنتی و مبتنی بر مسائل قومی و قبیله ای است. به این ترتیب، نزاع دسته جمعی گروهی و قبیله ای یکی از مسائل اجتماعی است که حالا نیز وجود دارد و میراث سنت های قدیمی است. به تعبیر فوکویاما، یکی از دلیلهای افزایش نزاع و درگیری، میزان همبستگی درون گروهی و کاهش تعاملات اجتماعی برون گروهی است. به طوری که عامل خیلی از نزاع های خیابانی، حمایت و دفاع از طایفه و قبیله خود، هنگام بروز نزاع های دسته جمعی است. در مناطقی که دارای کثرت اقوام هستند، هرچند هماهنگی های قومیتی را در درون گروه اقوام می بینیم، اما همین هماهنگی گروهی مبنایی برای ایجاد اختلاف و درگیری یک قوم مقابل قوم دیگر را فراهم می آورد. هم چنین در بعضی از فرهنگ ها نیز نزاع و درگیری به یک موضوع عادی تبدیل گشته است و تصور می کنند که تنها راهکار رفع مشکلات، نزاع و درگیری است و راه دیگری برای احقاق حقوق خود ندارند.
هزینه بدهند هنجارشکنی نمی کنند!
او قانون و فرهنگسازی را دو عامل مهم برای کاهش آمار خشونت و نزاع می داند که هر دو به یک اندازه دارای اهمیت هستند و نمی توان یکی را فدای دیگری کرد و می گوید: آمار خشونت و نزاع زمانی پایین خواهد آمد که در جامعه حاکمیتِ قانون برقرار باشد و قانون برای همه یکسان باشد. زمانی که که با نخستین هنجارشکن به شدت و در کمترین زمان برخورد شود، اشخاص دیگر ترس از هنجارشکنی خواهند داشت و چنانچه در روند رسیدگی به آنها تأخیری صورت گیرد هنجارشکنی فراگیر شده و برای مقابله با آنها هزینه های زیادی لازم است پرداخت گردد.
این استاد دانشگاه ادامه می دهد: از جانب دیگر فرهنگ سازی و آموزش رفتارهای بهنجار، نقش مهمی در پایین آوردن آمار خشونت و نزاع خواهد داشت. خیلی از شهروندان مهارت های اجتماعی لازم برای کنترل استرس یا حل اختلاف را ندارند و در وضعیت بحرانی مستأصل می شوند. چنانچه نوجوانان و جوانان در بستر خانواده، نظام آموزشی و رسانه ها، آموزش درستی دیده باشند و مهارت های اجتماعی ضروری زندگی را کسب کرده باشند، در برخورد با موقعیت های پر خطر، رفتارهای بهنجار از خود نشان می دهند.
این مطلب زارا را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط زارا
نظرات بینندگان در مورد این مطلب